Suy gan là gì? Nguyên nhân và phương pháp chẩn đoán bệnh

Suy gan là gì?

Gan là cơ quan nội tạng đơn lớn nhất trong cơ thể và thực hiện đến hơn 500 chức năng, đặc biệt là những chức năng quan trọng như giải độc, đào thải độc tố; chuyển hóa chất dinh dưỡng từ thức ăn thành những thành phần cần thiết theo nhu cầu của cơ thể; sản xuất mật để chuyển hóa chất béo và vitamin tan trong dầu; dự trữ các chất cho cơ thể;… Gan có khả năng tái tạo lại những mô tổn thương, tuy nhiên nếu tỷ lệ tổn thương quá lớn, gan có thể dần mất đi chức năng hoàn toàn.

Suy gan là gì? Suy gan (tiếng Anh là Liver failure) là tình trạng tế bào gan bị tổn thương đến mức không thể tái tạo, làm cho gan suy yếu nghiêm trọng và mất dần chức năng, có thể đe dọa đến tính mạng của người bệnh. Suy gan được chia thành 2 loại: suy gan cấp tính và suy gan mạn tính.(1)

1. Suy gan cấp

Suy gan cấp (tiếng Anh là Acute liver failure) là tình trạng suy gan mà người bệnh có thể mất dần chức năng gan trong thời gian rất ngắn, trong vòng vài ngày đến vài tuần. Suy gan cấp thường diễn ra đột ngột khiến cho người bệnh khó có thể nhận biết và để lại hậu quả rất nghiêm trọng. Bệnh nhân bị suy gan cấp có tỷ lệ tử vong lên đến 50-90% nếu không được điều trị kịp thời. Một trong những nguyên nhân phổ biến nhất dẫn đến suy gan cấp là do ngộ độc acetaminophen hoặc ngộ độc nấm.

2. Suy gan mạn

Suy gan mạn (tiếng Anh là Chronic liver failure) là tình trạng mà gan bị tổn thương bởi các tác nhân gây hại trong thời gian dài dẫn tới viêm nhiễm và hình thành các mô xơ hóa (mô sẹo), là những mô không thể thực hiện hiệu quả chức năng gan. Các mô sẹo dần thay thế các mô bình thường khiến chức năng gan suy yếu, nếu không điều trị sẽ phát triển thành xơ gan và suy gan mạn. Suy gan mạn thường diễn ra chậm hơn suy gan cấp, có thể trong vài tháng đến vài năm, song sẽ để lại nhiều hậu quả nặng nề về sau.

Các giai đoạn phát triển của suy gan mạn:

• Các tác nhân tổn thương gan, gây viêm gan mạn tính.
• Hình thành các mô sẹo.
• Các mô sẹo xuất hiện ngày càng nhiều gây xơ gan. Xơ gan phát triển gồm 2 giai đoạn là xơ gan còn bù và xơ gan mất bù.
• Xơ gan kéo dài dẫn đến suy gan.

Nguyên nhân gây suy gan

Việc tìm ra những nguyên nhân gây suy gan giúp ta kịp thời đưa ra những biện pháp phòng tránh hiệu quả. Trong đó, nguyên nhân suy gan cấp và nguyên nhân suy gan mạn cũng có sự khác nhau về tác nhân gây bệnh.

1. Nguyên nhân gây suy gan cấp

• Ngộ độc Acetaminophen: Theo Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA), sử dụng quá nhiều Acetaminophen (hay Paracetamol) có thể làm tổn thương gan. Đây là một trong những nguyên nhân phổ biến nhất gây ra tình trạng suy gan cấp.

Ngộ độc Paracetamol có thể là nguyên nhân gây suy gan cấp

• Ngộ độc nấm độc, các thành phần của thuốc: hợp chất Amanita phalloides có trong một số loại nấm dại có thể dẫn đến suy gan trong thời gian ngắn. Bên cạnh đó, một số loại hợp chất trong thuốc có thể đầu độc gan nhanh chóng như amoxicillin, hợp chất sắt, halothane, thuốc chống viêm không steroid,…

• Virus viêm gan: các loại virus viêm gan A, B, E là nguyên nhân phổ biến gây nhiễm trùng gan, có thể dẫn đến suy gan cấp. Theo ước tính của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), vào năm 2019, có đến 296 triệu người đang mắc viêm gan B và mỗi năm có khoảng 1,5 triệu ca bệnh mới.

• Các loại virus khác có thể gây suy gan cấp: Cytomegalovirus, virus Epstein-Barr, virus Herpes simplex, virus Varicella-zoster, virus gây sốt xuất huyết,…

• Nhiễm độc công nghiệp: các loại hóa chất như Carbon tetrachloride, dung môi cho vecni, sáp,… nếu nhiễm phải có thể đầu độc gan.

• Các bệnh lý, hội chứng có thể gây biến chứng suy gan cấp: viêm gan tự miễn (tình trạng hệ miễn dịch tự tấn công các tế bào gan vì nhầm lẫn chúng là tác nhân gây hại), hội chứng Wilson (hội chứng gây tích tụ đồng trong cơ thể và đầu độc gan), hội chứng Budd Chiari (hội chứng làm tắc nghẽn tĩnh mạch gan), gan nhiễm mỡ cấp tính trong thai kỳ,…

2. Nguyên nhân gây suy gan mạn

• Virus viêm gan: Cơ thể nhiễm phải virus viêm gan, đặc biệt là virus HBV, HCV, nếu không thể tự miễn dịch, có thể gây ra các bệnh lý mãn tính về gan (viêm gan B, viêm gan C) và dẫn tới suy gan. Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC), tại Hoa Kỳ, 5-25% người nhiễm viêm gan C sẽ phát triển thành xơ gan trong vòng 10 đến 20 năm.

• Gan nhiễm mỡ do rượu: Bia rượu không chỉ làm tăng khả năng viêm nhiễm mà còn làm tăng tích tụ chất béo, dẫn đến các bệnh mãn tính về gan. Tổ chức Gan Hoa Kỳ (ALF) ước tính 10-20% người lạm dụng bia rượu sẽ có nguy cơ bị xơ gan.

• Gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD): Bên cạnh bia rượu, một số tình trạng khác có thể dẫn đến gan nhiễm mỡ là béo phì, bệnh tiểu đường tuýp 2, hội chứng chuyển hóa, di truyền,… Nếu không điều trị kịp thời, những bệnh trạng này đều có thể dẫn đến suy gan mạn tính.

Béo phì, tiểu đường có thể dẫn đến tình trạng gan nhiễm mỡ

• Các bệnh lý khác: hội chứng Wilson, hội chứng Budd-Chiari, các bệnh ở ống mật, rối loạn di truyền hemochromatosis, hội chứng Alagille,…

• Gan bị nhiễm độc do tiếp xúc lâu ngày với các thành phần trong thuốc, các chất độc công nghiệp, thuốc trừ sâu, thuốc bảo vệ thực vật,…

Triệu chứng suy gan

Nhận biết dấu hiệu của suy gan giúp bạn kịp thời phát hiện tình trạng bất thường của cơ thể, từ đó điều trị đạt hiệu quả hơn. Nếu mắc phải những dấu hiệu dưới đây, bạn cần đến ngay các cơ sở uy tín để kiểm tra:

• Dễ kiệt sức, mệt mỏi: khi khả năng đào thải độc tố của gan suy giảm, các chất độc còn dư lại trong cơ thể sẽ đầu độc các bộ phận khác, khiến cơ thể dễ bị mệt mỏi hơn.

• Chán ăn, sụt cân, buồn nôn, tiêu chảy: gan thực hiện chức năng sản xuất muối mật – thành phần giúp hòa tan chất béo và vitamin trong cơ thể, hỗ trợ quá trình tiêu hóa. Gan suy yếu sẽ dẫn đến nhiều vấn đề về tiêu hóa, khiến cơ thể sụt cân nhanh chóng và gặp khó khăn trong việc ăn uống.

• Vàng da, vàng tròng trắng mắt: suy yếu chức năng gan khiến cơ thể không thể đào thải hiệu quả bilirubin – một hợp chất màu vàng được tạo ra khi tiêu hủy các tế bào hồng cầu già. Khi bilirubin tích tụ lại quá nhiều, da và tròng trắng mắt sẽ chuyển vàng.

• Nước tiểu sẫm màu, phân bạc màu: lượng bilirubin còn dư sẽ khiến nước tiểu vàng sẫm hơn bình thường. Bên cạnh đó, các muối mật thường sẽ làm phân có màu nâu nên nếu khả năng sản xuất mật của gan suy giảm sẽ khiến phân bị bạc màu.

• Đau bụng, cổ trướng: người bị các bệnh lý về gan có thể bị đau ở vùng bụng bên phải ở trên, kết hợp với triệu chứng cổ trướng – bụng căng phình to do sự tích tụ dịch trong ổ bụng.

• Hơi thở có mùi hôi: chất lưu huỳnh nếu chưa được gan lọc hoàn toàn sẽ chuyển hóa thành dimethyl sulfide, cùng với amoniac và ketone tạo thành mùi hôi trong hơi thở.(2)

• Xuất hiện sao mạch: bệnh suy gan có thể ảnh hưởng đến chức năng đông máu của cơ thể và gây rối loạn chuyển hóa các hormone, làm xuất hiện những mạch máu hình sao có nhiều nhánh ở dưới da.

Bạn nên cẩn thận với triệu chứng vàng da, vàng tròng trắng mắt

Phương pháp chẩn đoán suy gan

Bạn nên đến các cơ sở y tế để kiểm tra tình hình của gan định kỳ và xét nghiệm ngay nếu phát hiện các dấu hiệu bất thường. Các xét nghiệm có thể được thực hiện để chẩn đoán suy gan bao gồm:

• Kiểm tra các triệu chứng lâm sàng: mệt mỏi, buồn nôn, vàng da, xuất hiện sao mạch,…

• Xét nghiệm chức năng gan: xét nghiệm nồng độ các chất như Alanine transaminase (ALT), Aspartate aminotransferase (AST), Phosphatase kiềm (ALP), Albumin, Bilirubin,… để xác định tình trạng gan.

• Xét nghiệm máu: xét nghiệm thời gian prothrombin – thời gian máu đông để kiểm tra tình trạng suy gan cấp tính. Ngoài ra, xét nghiệm máu còn giúp kiểm tra nguy cơ nhiễm virus viêm gan hay các bệnh lý di truyền khác có khả năng gây ra suy gan.

• Xét nghiệm hình ảnh: các hình thức như siêu âm gan, chụp cắt lớp ổ bụng (CT), chụp cộng hưởng từ (MRI),… sẽ giúp kiểm tra những tổn thương ở gan.

• Sinh thiết: phương pháp lấy mẫu mô gan để kiểm tra sẽ hỗ trợ việc xác định mức độ và nguyên nhân gây ra tình trạng tổn thương ở mô gan.

Điều trị bệnh suy gan

Khi phát hiện bản thân bị suy gan, người bệnh cần tham khảo ý kiến của bác sĩ để được tư vấn phác đồ điều trị phù hợp nhất với từng cá thể. Một số phương pháp điều trị suy gan khoa học và phổ biến hiện nay là:

• Điều trị bằng thuốc: bác sĩ sẽ kê thuốc phù hợp với từng trường hợp, chẳng hạn như Acetylcystein (điều trị suy gan cấp do ngộ độc acetaminophen); Pegylated interferon alfa, Tenofovir disoproxil fumarate, Entecavir (điều trị viêm gan virus B); Glucocorticoid (điều trị viêm gan tự miễn);… Lưu ý, việc dùng thuốc phải đúng chỉ định, liều lượng theo kê đơn của bác sĩ.

• Phẫu thuật gan: người bệnh có thể được phẫu thuật để cắt bỏ phần gan bên trái hoặc phải bị tổn thương trong trường hợp muốn loại bỏ các khối u ác tính. Đối với các khối u lành tính có kích thước nhỏ hoặc không ở gần các mạch máu lớn, có thể thực hiện phương pháp mổ nội soi.

• Ghép gan: đây là phương pháp điều trị phổ biến khi gan đã bị tổn thương quá nhiều, có nguy cơ tử vong cao. Người bệnh có thể nhận phần gan khỏe mạnh từ những người có cùng nhóm máu và có kích thước cơ thể tương đồng với người bệnh để thay thế cho phần gan hư hại.

Ghép gan là phương pháp được áp dụng khi gan người bệnh đã tổn thương quá nghiêm trọng

• Các phương pháp khác: một số phương pháp điều trị khác phổ biến là lọc máu, sử dụng gan nhân tạo tạm thời,… có vai trò hỗ trợ cho người bệnh trong quá trình điều trị.

Lưu ý, bệnh suy gan sau khi điều trị vẫn có nguy cơ tái phát, do đó, người bệnh cần phải kiên nhẫn và thường xuyên tái khám để theo dõi tình trạng bệnh. Một số phương pháp điều trị có thể để lại nhiều tác dụng phụ, như phương pháp ghép gan đòi hỏi người bệnh phải sử dụng thuốc ức chế miễn dịch liên tục để ngăn ngừa các phản ứng đào thải, dẫn đến nguy cơ giảm miễn dịch và ảnh hưởng đến nhiều cơ quan trong cơ thể.

Biến chứng của suy gan

Các bệnh lý gan nếu sau một thời gian không được điều trị, không chỉ dẫn đến suy giảm chức năng gan mà còn có thể gây biến chứng, ảnh hưởng đến nhiều cơ quan khác trong cơ thể:

• Bệnh não gan: là tình trạng xuất hiện phổ biến do các chất độc không được gan đào thải hoàn toàn tích tụ lại trong cơ thể đầu độc não bộ, gây ra các triệu chứng như mất ngủ, mất tập trung, giảm trí nhớ, hôn mê,…

• Phù não: sự tích tụ dịch quá mức có thể làm tăng áp lực lên hộp sọ, gây phù não và tăng áp lực nội sọ.

• Rối loạn đông máu: Gan đóng vai trò trung tâm trong việc duy trì quá trình đông cầm máu vì là nơi tổng hợp phần lớn các protein cần thiết cho việc điều hòa đông máu và tiêu sợi huyết. Do đó, suy gan có thể gây rối loạn quá trình đông cầm máu, bệnh nhân có nguy cơ bị chảy máu hoặc hình thành huyết khối.

• Nhiễm trùng: do gan đóng vai trò tổng hợp các nguyên liệu (các globulin) cho hệ miễn dịch, nên suy gan cũng sẽ gây rối loạn hệ thống miễn dịch, do vậy cơ thể dễ dàng bị nhiễm các tác nhân vi khuẩn, virus.

• Suy thận: đây là biến chứng thường xuất hiện cùng với bệnh suy gan, đặc biệt trường hợp sử dụng quá liều acetaminophen có thể ảnh hưởng đến cả chức năng của gan và thận.

• Rối loạn chuyển hóa: gan suy yếu làm hạn chế quá trình tổng hợp, chuyển hóa glycogen và nhiều chất khác trong cơ thể, ảnh hưởng đến quá trình hấp thụ dinh dưỡng của cơ thể.

• Suy đa tạng: suy gan ảnh hưởng đến hoạt động của nhiều cơ quan khác trong cơ thể, có thể gây suy đa tạng, tăng nguy cơ tử vong.

Các thắc mắc về suy gan thường gặp

1. Suy gan có nguy hiểm không?

Suy gan là giai đoạn các tế bào gan bị tổn thương nghiêm trọng đến mức không còn khả năng tái tạo, khiến chức năng gan suy yếu nghiêm trọng. Giai đoạn này, không chỉ gan bị ảnh hưởng mà còn có thể dẫn đến nhiều biến chứng khác, tăng nguy cơ tử vong. Đối với tình trạng suy gan cấp nếu không được kịp thời xử lý, tỷ lệ tử vong có thể lên đến 50-90%.

Các bệnh lý mạn tính về gan thường tiến triển chậm và triệu chứng khó nhận biết từ sớm, nên việc phát hiện và chữa trị có thể gặp nhiều khó khăn. Do đó, mỗi người cần phải chủ động quan tâm đến tình trạng gan của mình và xét nghiệm chức năng gan định kỳ để hạn chế tình trạng bệnh trở nặng.

2. Suy gan do rượu có nguy hiểm không?

Theo khuyến cáo, lượng bia rượu người trưởng thành sử dụng mỗi ngày không nên quá 1 đơn vị bia rượu (tương đương 270ml bia; 125ml rượu vang; hoặc 25ml rượu mạnh). 90% chất cồn sẽ được đào thải tại gan nhưng nếu lượng cồn quá nhiều sẽ khiến gan bị quá tải, độc tố không thể xử lý hết sẽ tích tụ tại gan và theo tuần hoàn đến gây hại cho tất cả các cơ quan trong cơ thể.

Bia rượu là tác nhân gây hại rất lớn đến gan

Chất cồn là nguyên nhân khiến cho các tế bào Kupffer (đại thực bào tồn tại trong xoang gan, giúp gan thực hiện các phản ứng miễn dịch) bị kích thích quá mức và tiết ra nhiều chất gây viêm như Leukotriene, Interleukin, TNF-α, TGF-β…. Điều này nếu xảy ra trong thời gian dài sẽ làm tổn thương các tế bào gan, gây ra các bệnh lý mạn tính ở gan và phát triển thành suy gan.

Theo ước tính, trong số những người thường xuyên sử dụng bia rượu, có 90% người bị gan nhiễm mỡ và 10-25% người bị xơ gan, có nguy cơ tiến triển thành ung thư gan, suy gan.

3. Người mắc bệnh suy gan nên ăn gì và kiêng gì?

Chế độ dinh dưỡng khoa học có tác động rất lớn đối với chức năng gan, cung cấp những dưỡng chất hỗ trợ quá trình hồi phục của các tế bào gan và hạn chế những tác nhân ảnh hưởng xấu đến gan.

Người bị suy gan nên cung cấp cho cơ thể đủ các nhóm dinh dưỡng với liều lượng thích hợp, bổ sung các loại chất béo chứa omega-3 lành mạnh có trong các loại hạt, cá béo,… thay cho các loại chất béo bão hòa. Việc tăng cường thêm chất xơ, vitamin và khoáng chất từ nhiều loại rau củ quả như khổ qua, bí ngô, nghệ, cà chua, táo, nho, dưa hấu,… cũng có thể hỗ trợ quá trình giải độc của cơ thể.

Hạn chế tối đa các loại đồ ăn chiên xào chứa nhiều dầu mỡ và các loại đồ ngọt sẽ giúp hạn chế sự tích tụ chất béo ở gan, làm giảm sự tiến triển của suy gan. Người bệnh suy gan cũng nên tránh những món ăn nhiều muối, cay nóng và những loại đồ nướng, chiên rán…

Biện pháp phòng ngừa suy gan

Dù hiện nay đã có nhiều phương pháp điều trị suy gan nhưng những phương pháp này vẫn chưa hoàn toàn triệt để mà chỉ có tác dụng kéo dài sự sống cho người bệnh. Do đó, việc thực hiện những phương pháp phòng tránh là vô cùng cần thiết để bảo vệ một lá gan khỏe mạnh:

• Xây dựng chế độ dinh dưỡng lành mạnh, bổ sung nhiều loại thực phẩm tốt cho gan.
• Tập luyện thể dục thể thao thường xuyên với cường độ thích hợp.
• Hạn chế tối đa các chất gây hại cho gan như bia rượu, thuốc lá,…
• Sử dụng các thuốc phải theo đúng chỉ dẫn của bác sĩ.
• Làm việc kết hợp với nghỉ ngơi, giữ cho tinh thần luôn lạc quan.
• Tiêm phòng vắc xin viêm gan siêu vi từ sớm.
• Khám sức khỏe định kỳ để kiểm tra tình trạng của cơ thể.

Bổ sung nhiều loại rau củ quả, ngũ cốc sẽ giúp hỗ trợ chức năng gan

Ngoài ra, bổ sung những dưỡng chất chuyên biệt từ thiên nhiên cũng có giá trị rất lớn với việc bảo vệ gan. Các nhà khoa học Mỹ sau quá trình nghiên cứu đã phát hiện ra tác dụng của 2 loại tinh chất là Wasabia và S.Marianum trong việc bảo vệ gan từ gốc bằng cách kiểm soát hoạt động của tế bào Kupffer, hạn chế sản sinh các chất gây viêm, ngăn ngừa những tổn thương đối với tế bào gan.

Sự kết hợp của Wasabia và S.Marianum nay được đưa vào sản phẩm Hewel – viên uống bảo vệ gan đến từ Mỹ – giúp tạo nên tác dụng kép, vừa hỗ trợ chống độc cho gan, vừa bảo vệ gan khỏi các tác nhân gây hại nhờ cơ chế kiểm soát tế bào Kupffer. Sử dụng Hewel đều đặn 2 viên mỗi ngày sẽ hỗ trợ quá trình phục hồi chức năng gan trong trường hợp mắc các bệnh lý như viêm gan mạn, gan nhiễm mỡ, xơ gan, suy gan.

Suy gan là bệnh lý nghiêm trọng, không chỉ làm suy giảm chức năng gan mà còn có thể dẫn đến tử vong. Nếu phát hiện những triệu chứng bệnh, bạn cần thực hiện các xét nghiệm sớm nhất để bác sĩ kiểm tra và có biện pháp chữa trị thích hợp. Việc duy trì lối sống lành mạnh và bổ sung những dưỡng chất để bảo vệ gan là vô cùng cần thiết để phòng tránh bệnh suy gan từ sớm.