Gan nhiễm mỡ – nguyên nhân triệu chứng và cách phòng trị

Gan nhiễm mỡ là gì?

Gan đóng vai trò như một nhà máy lớn của cơ thể với việc đảm nhiệm hơn 500 chức năng khác nhau. Nổi bật là chức năng miễn dịch giúp sản xuất, chuyển hóa, ổn định cholesterol; chức năng lưu trữ; giải độc và hấp thu, biến đổi dinh dưỡng. Gan làm tốt nhiệm vụ khi phospholipid trong các màng tế bào gan được duy trì và ổn định.

Gan nhiễm mỡ là tình trạng lượng mỡ chiếm hơn 5% trọng lượng lá gan.

Sự khác nhau giữa gan khỏe mạnh và gan nhiễm mỡ

Phân loại gan nhiễm mỡ

Tùy thuộc vào hàm lượng mỡ trong gan, bệnh được chia thành ba loại:

– Loại nhẹ (gan nhiễm mỡ độ 1): Mỡ chiếm từ 5 – 10% trọng lượng gan;

– Loại vừa (gan nhiễm mỡ độ 2): Mỡ chiếm 10 – dưới 30% trọng lượng gan;

– Loại nặng (gan nhiễm mỡ độ 3): Mỡ chiếm >= 30% trọng lượng gan.

Ngoài ra còn 1 loại nữa: Gan nhiễm mỡ độ 4 đó là giai đoạn bệnh nặng, khi đã bị biến chứng thành viêm gan, xơ gan, ung thư gan và phải chấp nhận sống chung với bệnh.

Nguyên nhân khiến gan nhiễm mỡ

1. Gan nhiễm mỡ do rượu bia

Rượu bia là nguyên nhân hàng đầu gây nên tình trạng gan nhiễm mỡ. Khi rượu, bia được đưa vào cơ thể, chất cồn sẽ làm gia tăng việc tiêu hủy lipid ở các mô ngoại biên và gia tăng lượng acid béo tự do từ mô mỡ đến gan, vì vậy tăng tích lũy triglyceride tại gan. Cụ thể, chất cồn trong rượu bia khiến tế bào Kupffer – một đại thực bào nằm ở xoang gan bị kích hoạt làm gián đoạn quá trình oxy hóa acid béo, từ đó làm tăng tích lũy và giảm ly giải chất béo, gây mỡ hóa tế bào gan.

Uống rượu bia nhiều gây nên tình trạng gan nhiễm mỡ

Cụ thể, theo TTND Lê Văn Điềm – Bệnh viên Đa khoa Tâm Anh cho biết, tùy mỗi hình thức quá trình tích tụ mỡ trong gan diễn ra theo nhiều cơ chế khác nhau, mà theo nhiều nghiên cứu gần đây, quá trình này có sự tham gia quyết định của một loại tế bào – mang tên Kupffer (nằm ở xoang gan). Cụ thể, khi tế bào Kupffer bị kích hoạt quá mức bởi các yếu tố độc hại như bia rượu, độc chất từ thức ăn, môi trường… sẽ phóng thích hàng loạt chất gây viêm như TNF-α, TGF-β, Interleukin…, trong đó TNF-α được xem là yếu tố chính gây mỡ hóa tế bào gan.

TTND Lê Văn Điềm – Bệnh viên Đa khoa Tâm Anh cũng cho biết bia rượu được mệnh danh là “kẻ thù số 1” của gan và trở thành 1 trong 10 nguyên nhân gây tử vong hàng đầu thế giới. Nếu cùng lúc “dung nạp” quá nhiều rượu bia thì gan không kịp sản xuất đủ lượng men giải độc sẽ khiến các chất cồn ứ đọng trong cơ thể từ đó làm kích hoạt tế bào Kupffer hoạt động quá mức, sản sinh nhiều chất gây viêm có hại cho cơ thể. Điều này làm hủy hoại tế bào gan và gây các bệnh lý nguy hiểm như gan nhiễm mỡ, viêm gan, tăng men gan, xơ gan, thậm chí ung thư gan.

Do đó, nếu bạn không muốn là người “tận tay” hủy hoại lá gan của mình thì nên hạn chế hoặc “đoạn tuyệt” với rượu bia càng sớm càng tốt.

2. Gan nhiễm mỡ do biến chứng từ các bệnh lý khác

Nguyên nhân gây gan nhiễm mỡ còn từ các bệnh lý rối loạn chuyển hóa như béo phì, tiểu đường, tăng lipid máu.

Theo một nghiên cứu năm 2012 trong tạp chí American Journal of Clinical Nutrition, những người ăn thừa tới 1.000 calo thực phẩm có đường trong 3 tuần chỉ tăng 2% trọng lượng cơ thể. Trong khi đó, lượng mỡ trong gan đã tăng lên đến 27%.

3. Gan nhiễm mỡ do các nguyên nhân khác

Do lối sống, bao gồm thói quen ăn uống và vận động. Những người tiêu thụ nhiều thực phẩm có chứa nhiều dầu mỡ, chất béo, chất bột đường sẽ có nguy cơ tích tụ nhiều mỡ ở trong gan. Đồng thời, những người có lối sống lười vận động cũng sẽ có nguy cơ cao hơn bị gan nhiễm mỡ do chất béo tích tụ không được giải phóng bằng các hoạt động thể chất.

Di truyền cũng là một lý do sinh ra bệnh gan nhiễm mỡ. Nếu sinh ra trong một gia đình có nhiều người bị béo phì và gan nhiễm mỡ thì tỉ lệ chúng ta mắc căn bệnh này sẽ cao hơn so với những người khác.

Có những trường hợp viêm gan nhiễm mỡ có liên quan đến thuốc hoặc độc tố chuyên biệt nào đó. Độc tố có thể là các sản phẩm hóa dầu (petrochemicals) dùng trong kỹ nghệ hay là hóa chất chứa vinyl chlorine… Một số thuốc khi dùng quá liều có thể gây gan nhiễm mỡ như các thuốc là các vitamin tan trong dầu, nhất là vitamin A. Một loại thuốc khác cũng gây tích tụ mỡ ở bụng và gan làm gan nhiễm mỡ là thuốc có chứa hoạt chất corticoid – thành phần trong các thuốc hỗ trợ cải thiện hen suyễn, khớp và các loại thuốc đông, nam dược không rõ nguồn gốc.

Triệu chứng của gan nhiễm mỡ

Đa số người bệnh không có triệu chứng vì tình trạng lắng đọng mỡ tại gan xảy ra từ từ nên bệnh nhân khó cảm nhận được và vì gan là cơ quan có khả năng bù trừ hoạt động rất tốt. Phần lớn trường hợp gan nhiễm mỡ được phát hiện do kiểm tra thấy các chỉ số men gan ALT, AST, GGT tăng cao.

Triệu chứng gan nhiễm mỡ nếu có là mệt mỏi, cảm giác tức nặng vùng gan (vùng dưới bờ sườn bên phải) và có thể làm gan to ra. Gan nhiễm mỡ ở cấp độ nặng hơn có thể gây ra tình trạng vàng da, buồn nôn và nôn, chán ăn, mất tập trung, rối loạn tâm thần. Có nhiều trường hợp khi xuất hiện triệu chứng thì có thể bệnh đã diễn tiến nặng sang viêm gan, xơ gan và thậm chí là ung thư gan.

Nhìn chung, do biểu hiện gan nhiễm mỡ ban đầu gần như không có hoặc khó nhận biết nên để có thể phát hiện ngay từ sớm, chúng ta nên kiểm tra gan định kỳ để phát hiện kịp thời.

Biến chứng gan nhiễm mỡ

Tình trạng gan nhiễm mỡ có thể tiến triển thành các bệnh gan rất nguy hiểm như viêm gan, xơ gan, thậm chí ung thư gan.

1. Viêm gan nhiễm mỡ

Viêm gan nhiễm mỡ là tình trạng tổn thương gan, đặc trưng bởi hiện tượng tế bào gan phình to như bong bóng, chứa nhiều hạt mỡ nhỏ, tẩm nhuận nhiều bạch cầu đa nhân trung tính ở các tiểu thùy gan.

Viêm gan nhiễm mỡ giai đoạn đầu thường không có triệu chứng lâm sàng. Một số trường hợp có thể cảm thấy mệt mỏi, chán ăn, sợ mỡ, đau tức vùng gan, vàng da. Xét nghiệm giai đoạn này thấy biểu hiện hủy hoại tế bào gan, siêu âm gan có dấu hiệu nhu mô gan thô hoặc tình trạng viêm gan mạn tính.

2. Xơ gan

30% trường hợp bị gan nhiễm mỡ diễn tiến thành xơ gan nếu không kiểm soát kịp thời. Xơ gan là quá trình tổn thương gan mãn tính không hồi phục, đặc trưng bởi sự xơ hóa và hoại tử tế bào gan, hình thành những nốt bất thường ở gan.

Dưới các tác nhân gây hại như rượu bia, tế bào Kupffer hoạt động quá mức, sản sinh nhiều chất gây viêm. Trong đó có TGF-β – yếu tố kích hoạt tế bào hình sao sản sinh mô sợi. Các chất xơ tạo ra ngày càng nhiều gây tổn thương và làm chết tế bào gan, thay đổi hoàn toàn cấu trúc của gan.

3. Ung thư gan

10% trường hợp bị xơ gan diễn tiến thành ung thư gan. Ung thư gan có tỉ lệ tử vong cao, 50% – 70% trong 5 năm.

Ung thư gan được phân loại gồm ung thư nguyên phát (khối u xuất hiện tại gan) và ung thư thứ phát (khối u xuất phát từ những cơ quan khác rồi di chuyển đến gan).

Khi các tế bào gan bị hủy hoại hàng loạt sẽ phóng thích các yếu tố kích hoạt tế bào Kupffer tiết ra các chất gây viêm làm tăng tình trạng chết tự nhiên của các tế bào gan, đồng thời kích hoạt tăng sinh tế bào gan mới. Nhưng các tế bào mới sinh ra có nguy cơ đột biến tự phát cao dẫn đến ung thư gan.

Những ai dễ bị gan nhiễm mỡ?

Gan nhiễm mỡ thường gặp hơn ở những người có các vấn đề về sức khỏe như:

• Chứng béo phì (nặng cân): Là nguyên nhân phổ biến nhất.
• Đái tháo đường type 2: Có khoảng 30-60% bệnh nhân đái tháo đường cũng sẽ bị gan nhiễm mỡ.
• Rối loạn mỡ máu: Bệnh nhân có chỉ số triglycerid trong máu cao cũng dễ mắc gan nhiễm mỡ không do rượu. Tỷ lệ bị gan nhiễm mỡ trong nhóm bệnh nhân rối loạn mỡ máu chiếm khoảng 59 %.
• Tuổi: Tỷ lệ mắc gan nhiễm mỡ không do rượu và mức độ bệnh gan tăng theo tuổi.
• Giới tính: Tỷ lệ mắc gan nhiễm mỡ ở nam cao gấp 2 lần nữ.
• Gen: Tỷ lệ mắc gan nhiễm mỡ khác nhau giữa các sắc tộc, có thể do sự khác nhau về yếu tố gen.
• Lạm dụng rượu bia: gần 90% những người uống rượu bia trên 2 đơn vị/ ngày trong thời gian dài sẽ dẫn đến gan nhiễm mỡ

Cách điều trị gan nhiễm mỡ

1. Dùng thuốc hỗ trợ cải thiện gan nhiễm mỡ

Hiện nay, chưa có thuốc đặc trị gan nhiễm mỡ, chỉ có thể cải thiện các yếu tố liên quan đến hội chứng chuyển hóa đi kèm với gan nhiễm mỡ nhằm cải thiện tình trạng gan nhiễm mỡ và ngăn chặn diễn tiến đến xơ gan, bao gồm các hoạt động như giảm cân, luyện tập, hỗ trợ cải thiện rối loạn lipid máu, tăng huyết áp, tiểu đường.

Nếu là gan nhiễm mỡ do rượu bia thì người bệnh nên hạn chế rượu bia là biện pháp quan trọng nhất.

Việc dùng thuốc nào cần có chỉ định của chuyên gia. Tự mua thuốc để hỗ trợ cải thiện có thể làm tăng gánh nặng cho gan khiến bệnh trầm trọng thêm.

2. Chủ động cải thiện gan nhiễm mỡ bằng giải pháp khoa học

Trong cả 2 nhóm gan nhiễm mỡ không do rượu bia và gan nhiễm mỡ do rượu bia, tế bào Kupffer đều tham gia vào quá trình làm gan hư tổn. Do đó, bên cạnh hạn chế rượu bia và hỗ trợ cải thiện ổn định các bệnh lý liên quan, kiểm soát để tế bào Kupffer không hoạt động quá mức là phương pháp bảo vệ gan từ gốc.

Hiện nay, hiệu quả của Wasabia và S. Marianum đã được kiểm chứng bằng nhiều công trình nghiên cứu tại châu Âu. Kết quả nghiên cứu cho thấy, hai tinh chất này giúp kiểm soát hoạt động quá mức của tế bào Kupffer, chỉ sau 24 giờ đã giảm trên 50% các chất gây viêm TNF-α, TGF-β, Interleukin… nhờ đó giảm quá trình viêm và tổn thương gan. Trong đó, yếu tố TNF-α là yếu tố tác động gây gan nhiễm mỡ.

Với những đối tượng gan nhiễm mỡ do rượu, chất cồn trong rượu bia tạo điều kiện thuận lợi cho các độc tố, vi khuẩn từ ruột vào gan. Đây cũng là nguyên nhân khiến những người nghiện rượu bia dễ bị nhiễm độc từ thực phẩm hơn những người không uống rượu bia. Sử dụng Wasabia và S. Marianum giúp tăng gấp 3 lần Nrf2 (loại protein có tác dụng kích hoạt hệ thống chống oxy hóa trong cơ thể) chỉ sau 6 giờ, tăng cường khả năng khử độc, bảo vệ gan và tái tạo các tế bào gan bị hư tổn.

Phòng ngừa gan nhiễm mỡ

1. Cách phòng ngừa gan nhiễm mỡ

Trong chế độ dinh dưỡng hằng ngày, bạn nên áp dụng chế độ ăn khoa học bao gồm việc giảm đường, mỡ, các loại thực phẩm giàu cholesterol và triglyceride như phủ tạng động vật, lòng đỏ trứng, thịt đỏ, da gà, vịt, ngỗng, ngan…

Thay vào đó, nên dùng các loại dầu thực vật như dầu mè, dầu lạc, đậu nành….tăng cường ăn cá vào các bữa ăn chính và các loại quả có nhiều vitamin như cam, quýt, xoài, đu đủ, thanh long…

Bên cạnh chế độ dinh dưỡng, bạn cũng nên tăng cường vận động cơ thể với mọi hình thức khác nhau tùy theo điều kiện của từng người như chơi các môn thể thao cầu lông, tennis, bóng bàn, bơi, đi bộ, tập thể dục dưỡng sinh…

Nên khám bệnh định kỳ để kiểm tra đường huyết, lipid máu gồm cholesterol và triglyceride máu mỗi 6 tháng để phát hiện hỗ trợ cải thiện kịp thời khi gan có dấu hiệu bất thường.

Lối sống ưa vận động giúp đẩy lùi gan nhiễm mỡ

Hạn chế rượu bia là việc làm cần thiết để có lá gan khỏe mạnh. Nhưng nếu vì tính chất công việc hay thói quen khiến bạn chưa thể bỏ hẳn, một số lưu ý sau sẽ phần nào giảm bớt độc tố của rượu bia giúp giảm nguy cơ gan nhiễm mỡ và bệnh gan do rượu bia.

2. Chế độ ăn cho người bị gan nhiễm mỡ

Các loại rau xanh, hoa quả tươi: Người mắc bệnh gan nhiễm mỡ nên ăn nhiều rau xanh, hoa quả tươi để có chất xơ kích thích nhu đường ruột, tránh táo bón, và phòng chống bệnh xơ vữa động mạch. Rau xanh cung cấp nhiều loại vitamin và khoáng chất cần thiết cho cơ thể. Các loại vitamin A và E có tác dụng tránh tích tụ thêm mỡ trong gan.

Một số loại rau củ quả nên dùng như: cam, bưởi, rau cải, rau má, súp lơ, rau cần…

Chất đạm: Các protein tốt nhất để duy trì cân nặng và giảm cân là từ nguồn thịt nạc như: thịt gia cầm, trứng, đậu nành, cá, hải sản, các loại đậu đỗ.

Các sản phẩm từ sữa lành mạnh bao gồm ít chất béo hoặc sữa không béo, sữa chua.

Chọn thực phẩm xanh cũng là cách để hạn chế tình trạng gan nhiễm mỡ

3. Người bị gan nhiễm mỡ nên kiêng ăn gì?

Mục đích của việc điều trị gan nhiễm mỡ là làm giảm hàm lượng mỡ trong gan, do vậy nên tránh hoặc hạn chế những thực phẩm dưới đây.

Hạn chế chất béo, mỡ động vật: Mỡ động vật khi được dung nạp vào cơ thể sẽ bài tiết ra ngoài ở gan. Do đó nếu sử dụng quá nhiều mỡ động vật sẽ gây gánh nặng cho gan. Gan không thể bài tiết mỡ, dẫn đến tích tụ và gây ra tình trạng gan nhiễm mỡ. Vì vậy bạn nên thay mỡ động vật bằng các loại dầu có nguồn gốc từ thực vật.

Tránh ăn những thực phẩm giàu cholesterol: Nội tạng động vật, lòng đỏ trứng,… chứa hàm lượng cholesterol cao. Do đó, việc giảm tiêu thụ các loại thực phẩm này giúp giảm lượng chất béo tích tụ trong gan.

Giảm khẩu phần ăn có thịt đỏ: Sử dụng nhiều thịt đỏ sẽ khiến bệnh gan nhiễm mỡ trầm trọng hơn.

Hạn chế các loại trái cây chứa hàm lượng fructose cao: Hàm lượng đường cao là nguyên nhân gây ra các bệnh như béo phì, tiểu đường, gan nhiễm mỡ. Fructose do gan chuyển hóa. việc hạn chế các loại trái cây có fructose cao sẽ giúp giảm gánh nặng cho gan và phòng tránh bệnh gan nhiễm mỡ.

Kiêng gia vị cay nóng: Trong thực đơn của người bị bệnh gan nhiễm mỡ cần hạn chế tối đa đồ ăn cay nóng sẽ làm giảm chức năng gan, khiến gan không thể bài tiết chất béo, làm chúng tích tụ khiến tình trạng bệnh ngày càng nặng hơn.

Tránh các chất kích thích, đồ uống chứa cồn: Đây là nhóm thực phẩm cấm kỵ với người mắc bệnh gan nhiễm mỡ. Uống rượu bia sẽ thúc đẩy quá trình chuyển từ gan nhiễm mỡ thành xơ gan thậm chí là ung thư gan. Việc đào thải mỡ cùng các chất độc hại từ rượu bia là gánh nặng rất lớn cho gan.

4. Người bị gan nhiễm mỡ nên uống gì?

Người bệnh nên chọn các loại nước có lợi cho gan như atiso, trà nụ vối, lá sen. Chúng có tác dụng giảm lượng mỡ trong gan, thanh nhiệt, điều hòa cơ thể đồng thời chống tích tụ mỡ ở gan. Đồng thời họ nên uống nước lọc thay vì chọn nước uống có ga hoặc có lượng đường cao.